De zzp’er zeker geen nieuw verschijnsel
Het kabinet wil schijnzelf- standigheid aanpakken en de fiscale voordelen van zzp’ers afschaffen ten gunste van de positie van werknemers in loondienst. Arbeidshistoricus Matthias van Rossum, verbonden aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, IISG, promoveerde op een dissertatie over arbeidsverhoudingen bij de voc. Hij vertelt dat er door de geschiedenis heen altijd zzp’ers aan het werk zijn geweest.
Historisch perspectief
Een van de inzichten die het IISG heeft opgedaan door vergelijkend internationaal onderzoek naar arbeidsverhoudingen in de afgelopen vijf eeuwen, is dat er overal ter wereld altijd verschillende arbeidsverhoudingen naast elkaar hebben bestaan. Loonarbeiders werkten naast dagloners, contractarbeiders, stukloners, horigen of slaven. De zelfstandige zonder personeel is zeker geen nieuw verschijnsel. Vanuit historisch perspectief is het een verzamelcategorie van twee verschillende groepen arbeiders: mensen die zeer specifieke vaardigheden verkopen, zoals een meubelmaker of een architect, en mensen die wat dit betreft vervangbaar zijn, maar die ook stukloon ontvangen, zoals sjouwers van goederen. Eigenlijk is het ongebruikelijk dat we tegenwoordig zo massaal in loondienst werken. Pas aan het einde van de negentiende eeuw, toen de industrialisering opkwam, werd er gewezen op de onzekerheid en uitbuiting van zelfstandigen. De toenemende aandacht voor de nadelen van werken zonder contract, leidde tot betere arbeidswetgeving en de opmars van loondienstverband.
VOC
Voor de VOC werden arbeidskrachten op verschillende manieren gecontracteerd. Zeelieden werden voor zeven jaar in dienst genomen. Voor het lokale werk in de havens, zowel in Amsterdam als in Batavia, werd tijdelijk extra mankracht ingehuurd. Sommigen werden betaald per dag, anderen per uur. Deze sjouwers werden alleen ingezet tijdens de piekmomenten. In de zeventiende eeuw was de arbeidsmarkt dus vrij flexibel. Het was voor de VOC aantrekkelijk dat ze als werkgever gebruik kon maken van vaste mensen én van tijdelijke krachten.
Er bestonden nog geen door de staat bepaalde werknemersrechten, maar toch beperkte de arbeidsverhouding zich niet tot een zuiver economische uitruil van diensten en loon. Had je een contract met de VOC, dan bood dat ook zekerheid. Brak je aan boord bijvoorbeeld je been, dan ging je naar het VOC-hospitaal in Batavia.
Werknemers verwachtten ook constante beloning: Indiase VOC-zeelieden kwamen bijvoorbeeld in actie toen zij buiten hun schuld aan wal niet werden doorbetaald. Omgekeerd was het contract ook verplichtend: als een zeeman deserteerde van de vaart, kon hij ter dood worden veroordeeld. Dit gebeurde niet vaak. Dwangarbeid, een andere straf voor VOC-deserteurs, werd wel regelmatig opgelegd.
Een les
Een les uit het verleden is dat een arbeidsverhouding, ook tussen een zzp’er en een opdrachtgever, nooit puur economisch van aard is geweest. Op het gebied van sociale zekerheid is er niet altijd een verschil tussen wat mensen van elkaar verwachten in een vast of een los dienstverband.
