Zzp’ers als motor van economische groei en welvaart

Waarom opdrachtgevers zzp’ers inhuren

De PvdA stelt kamervragen over het voorgenomen ontslag van 600 thuisverzorgenden die daarna als zzp’er weer aan de slag zouden kunnen bij Sensire. FNV Zorg en Welzijn voert actie tegen het voornemen van thuiszorgorganisatie Vérian om de salarissen van 600 medewerkers met 25% te verlagen (is ongeveer gelijk aan de werkgeverslasten). FNV Transport en Logistiek voert actie tegen de te lage tarieven van de (schijn)zelfstandige pakketbezorgers. Deze nieuwsberichten van de laatste week waren voor mij aanleiding om na te gaan wat in essentie de motieven zijn van opdrachtgevers om zzp’ers in te huren.

Arbeidsproductiviteit

De motor van onze economische groei en de toename (of het behoud) van onze welvaart is de arbeidsproductiviteit. Neemt onze productiviteit toe, dan groeit onze rijkdom. Het hangt vervolgens een beetje af van de tijd en de plaats hoe deze rijkdom verdeeld wordt maar de totale pot wordt vooral bepaald door de waarde die we gezamenlijk weten te creëren. Economen en bedrijfskundigen zoeken daarom ook steeds naar methoden om de waarde van onze productiviteit te verbeteren. Door de tijden heen zijn daar dan ook beproefde instrumenten voor ontwikkeld.

Methoden om de waarde van onze arbeidsproductiviteit te verbeteren

1. Technologische ontwikkeling heeft ervoor gezorgd dat een uur arbeid tegenwoordig veel meer oplevert dan vroeger.
2. Opleidingen vergroten en verbeteren de deskundigheid en de vaardigheden van de beroepsbevolking waardoor er meer geproduceerd wordt van een grotere waarde.
3. Specialisatie en schaalvergroting zorgen voor grotere en betere output. Iedereen weet dat als je iets vaker doet, de productie verhoogt en verbetert.
4. Arbeidsverdeling. Door de wijze waarop de arbeid in een samenleving wordt verdeeld, kan de productiviteit groeien. Tegenwoordig heeft men het daarbij vooral om een toename van de flexibiliteit en de mobiliteit maar zo hebben ook de verhoogde participatie van vrouwen en de arbeidsduurverkorting een rol gespeeld.

De hierboven genoemde instrumenten leveren een structurele bijdrage aan onze gezamenlijke productiviteit en welvaart. Bedrijven die bijtijds en voortdurend investeren in innovatie en in de ontwikkeling van hun mensen hebben daarom ook vaak op langere termijn de beste resultaten. Wanneer die investeringen te lang achterwege blijven, moet daar vroeger of later een prijs voor worden betaald. Op den duur blijft achterstallig onderhoud nooit onbestraft. Het achterstallig onderhoud in onze economie bleef lang verdoezeld achter onechte waarde creatie. Door teveel en te goedkoop kapitaal ter beschikking te stellen, leek het alsof de winsten echt door ons waren verdiend en daar hebben we bijna allemaal onze ogen voor gesloten. Door de crisis moesten we plotseling gaan inzien dat we veel minder hadden te verdelen dan we wilden geloven. De maatregelen die nu worden genomen leiden tot een incidentele productiviteitsverbetering op de korte termijn. De verbeteringen zijn meestal niet van structurele aard. Ontslagrondes, loonsverlaging en meer van dit soort bewegingen zijn weliswaar nodig maar geven geen enkele garantie op nieuwe groei of structurele verbeteringen.

Inzet zzp’ers kan tot een structurele verbetering van de productiviteit leiden

Ook de inzet van zzp’ers kan tot een structurele verbetering van de productiviteit leiden en dus bijdragen aan onze gezamenlijke welvaart. Het hangt er daarbij wel vanaf wat de motieven zijn.

• Kiest de werkgever voor flexibiliteit om de kosten sneller op het veranderende werkaanbod te kunnen aanpassen?
• Kiest  de werkgever voor een zzp’er omdat de professional slechts tijdelijk nodig is?
• Kiest  de werkgever voor een zzp’er omdat de mensen met de gevraagde competenties zich nu eenmaal vooral  als zzp’er aanbieden?
• Heeft de werkgever een combinatie van bovenstaande motieven?

De keerzijde van uitsluitend werken met zzp’ers

Indien een opdrachtgever uitsluitend voor zzp’ers kiest omdat daarmee de arbeidskosten per uur het laagst zijn, leidt dat weliswaar tot resultaatverbetering op korte termijn maar die wordt dan gewoon betaald door de verslechtering van de verdiensten of sociale zekerheid van de werknemers/zzp’ers. Bovendien werken deze maatregelen vaak verslavend. Als er geen flankerend beleid is met structurele verbeteringen van het bedrijfsmodel, zal vroeger of later de behoefte ontstaan om te gaan onderhandelen over een verlaging van de tarieven of een verhoging van de werkdruk. De concurrentie in de pakketbezorging leidt dan vooral tot verslechtering van de arbeidsvoorwaarden en niet tot verbetering van de efficiency of kwaliteit. De besparingsbehoefte van de overheid en de druk vanuit de zorgverzekeraars leidt in de thuiszorg dan vooral tot een verslechtering van de positie van de thuisverzorgenden en niet tot een vergroting van de creativiteit bij het management.

Fors oplopende maatschappelijke kosten

Het is moeilijk als de inkomsten en resultaten in een bepaalde sector zo onder druk komen en het is logisch dat het management dan naar het personeel als grootste kostenpost kijkt. Indien de rekening echter in zijn geheel bij de uitvoerende vaklieden wordt gelegd, verlies je als management op den duur het bestaansrecht en creëer je een nieuwe zeepbel. Een te grote groep aan (schijn)zelfstandigen op deze manier lijkt op korte termijn geld op te leveren maar leidt op tot grote maatschappelijke kosten. Onlangs waarschuwde SER-kroonlid en hoogleraar arbeidsrecht Ferdinand Grapperhaus op BNR voor fors oplopende maatschappelijke kosten als gevolg van slecht verzekerde zzp’ers.  Als al die zzp’ers straks stoppen met werken en met pensioen moeten of willen, lopen ze tegen grote tekorten aan waar de belastingbetaler dan voor zal opdraaien. Daarnaast dragen de zzp’ers gewoon minder bij aan belastingen en al helemaal aan sociale premies. De snelle kostenbesparing van zorgorganisaties,  pakketbezorgers  en andere organisaties creëren een soort maatschappelijke schuld die uiteindelijk zal moeten worden ingelost. Die kostenbesparing doet ons leven van een welvaart die we nog niet echt verdiend hebben. Dat gaan we moeten terugbetalen in de vorm van steun aan zieken en arbeidsongeschikten die niet verzekerd zijn en ouderen die geen pensioen hebben en niet meer rond kunnen komen.  Eerst waren het de banken die we moesten helpen maar wat wordt de volgende zeepbel? Professor Grapperhaus heeft ons al gewaarschuwd.

Als zzp’er is het daarom goed om je af te vragen waarom je een opdracht hebt. Als dat is omdat je zo gek bent om het werk tegen een (te) laag tarief te doen dan moet je snel op zoek naar een betere omgeving. Een verdere tariefverlaging of verhoging van de werkdruk is dan namelijk onderweg.